Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong 9 tháng năm 2019, xuất siêu của VN sang Mỹ đạt con số kỷ lục tăng tới 50% so với cùng kỳ, đạt 34,2 tỉ USD. Ở chiều ngược lại, nhập siêu từ Trung Quốc tăng đột biến lên 27,7 tỉ USD. Những sản phẩm xuất khẩu chủ lực gồm điện thoại và linh kiện; điện tử, máy tính; dệt may; giày dép; sản phẩm gỗ. Trong khi nhập khẩu chủ yếu là nguyên liệu; điện tử, máy tính, linh kiện; máy móc và thiết bị phụ tùng; vải; sắt thép…
Dòng vốn FDI từ Trung Quốc có thể khiến VN trở thành “cứ điểm” hàng hóa của các DN Trung Quốc nhập khẩu hàng hóa vào VN, rồi xuất khẩu sang Mỹ và các nước châu Âu. Điều này có thể vô tình làm VN vi phạm các cam kết về xuất xứ hàng hóa, nếu không cẩn thận có thể bị chống bán phá giá hoặc trợ giá
Trong khi đó, theo số liệu của Bộ Thương mại Mỹ, nhập siêu của Mỹ từ VN tăng khá mạnh từ năm 2014 đến năm 2018, từ mức hơn 24,8 tỉ USD năm 2014 lên gần 39,5 tỉ USD năm 2018. Năm 2018, VN trở thành quốc gia xuất siêu lớn thứ 6 vào Mỹ, còn Trung Quốc đứng đầu với 419,5 tỉ USD.
Ngoài cán cân thương mại, dòng vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài (FDI) vào VN đang có sự thay đổi nhanh chóng. FDI từ các quốc gia truyền thống như Nhật Bản, Hàn Quốc đang dần bị thay thế bởi Trung Quốc. Chỉ trong vòng 1 – 2 năm trở lại đây, Trung Quốc trở thành quốc gia đứng thứ 2 về vốn đăng ký, số lượng dự án FDI tại VN. 9 tháng năm 2019, Hàn Quốc và Trung Quốc chiếm khoảng 40% tổng số dự án đăng ký mới. Trong đó, Hàn Quốc có 819 dự án đăng ký mới, tổng vốn đầu tư gần 2,1 tỉ USD; Trung Quốc có hơn 400 dự án, tổng vốn đăng ký mới hơn 2 tỉ USD.
Có thể nói, nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng trên do tác động từ cuộc chiến tranh thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Những đợt áp thuế liên tục của Mỹ đối với hàng trăm tỉ USD hàng hóa từ Trung Quốc đã tạo thuận lợi cho hàng hóa của VN xâm nhập thị trường Mỹ. Song, nó cũng gây ra nhiều lo ngại về tình trạng hàng Trung Quốc “đột lốt” hàng Việt. Trên thực tế, lo ngại này là hoàn toàn có thật.
Ông Nguyễn Khánh Quang, Phó cục trưởng Cục Điều tra chống buôn lậu (Tổng cục Hải quan), cho biết thời gian vừa qua, cơ quan này phát hiện một loạt vụ việc gian lận xuất xứ thương mại. Điển hình, Công ty TNHH xuất nhập khẩu Trần Vượng trong tờ khai hải quan có khai báo là loa kết hợp với máy ghi và tái tạo âm thanh, hàng mới 100% có xuất xứ Trung Quốc. Tuy nhiên, khi cơ quan hải quan kiểm tra hàng hóa thì phát hiện có 600 loa thùng kéo và 1.200 micro, trên thùng carton có ghi tiếng Việt, nội dung loa NANOMAX của CTCP xây dựng và điện tử Sơn Tùng, trụ sở tại TP.HCM (HM:HCM), hàng Made in VN.
Ông Âu Anh Tuấn, quyền Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, lo ngại nguy cơ gian lận xuất xứ từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung. Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan đã phải liên tiếp ban hành văn bản chỉ đạo các cục hải quan tỉnh, TP tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc. Thực tế, một số mặt hàng của VN đã bị áp dụng thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp, như thép cán nguội và thép chống ăn mòn của VN sử dụng thép cán nóng nhập khẩu từ Đài Loan và Hàn Quốc đã bị Hải quan Mỹ áp dụng mức thuế hơn 400%. Nhiều mặt hàng khác cũng đang bị điều tra chống lẩn tránh thuế, chống bán phá giá, như: pin năng lượng mặt trời, xe đạp, tôm, xe tay nâng… Các nước điều tra chủ yếu là Mỹ, EU, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Hàn Quốc.
Không chỉ tìm đường “vượt biên” vào VN để xuất sang Mỹ, hiện tại, đang có khá nhiều lo ngại về tình trạng hàng Trung Quốc lập “cứ địa” ngay tại VN, khi dòng vốn FDI từ quốc gia này bỗng tăng đột biến, vươn lên tốp đầu sau nhiều năm. Ông Nguyễn Việt Phong, Vụ trưởng Vụ Thống kê xây dựng và vốn đầu tư (Tổng cục Thống kê), thừa nhận VN đang đối mặt với một số thách thức lớn trong việc thu hút dòng vốn từ 2 nhà đầu tư Trung Quốc, Hồng Kông. Trong đó, dòng vốn FDI từ Trung Quốc có thể khiến VN trở thành “cứ điểm” hàng hóa của các DN Trung Quốc nhập khẩu hàng hóa vào VN, rồi xuất khẩu sang Mỹ và các nước châu Âu. Điều này có thể vô tình làm VN vi phạm các cam kết về xuất xứ hàng hóa, nếu không cẩn thận có thể bị chống bán phá giá hoặc trợ giá.
